Energetyka kolejowa w Polsce: innowacje, optymalizacja i zielona transformacja. Relacja z XIV Konferencji „Energetyka Na Kolei”
Energetyka kolejowa w centrum uwagi – tak można krótko podsumować konferencję, która w Ożarowie Mazowieckim zgromadziła przedstawicieli kluczowych instytucji, przewoźników i firm realizujących inwestycje w sektorze kolejowym. Spotkanie stało się platformą do prezentacji innowacyjnych rozwiązań, wymiany doświadczeń i dyskusji o kierunkach rozwoju branży.
W trakcie konferencji omawiano m.in. projektowanie i modernizację sieci trakcyjnej, systemy detekcji stanów awaryjnych, elementy programu Zielona Kolej, optymalizację zużycia energii czy nowoczesne rozwiązania w ramach różnych programów. Uczestnicy mogli również zapoznać się z aktualnymi projektami inwestycyjnymi i utrzymaniowymi, które mają podnieść efektywność energetyczną polskich kolei.
Rozpoczęcie konferencji poprowadzili Adam Musiał, Dyrektor Generalny oraz Anna Modrzejewska, Manager Projektu. Podczas inauguracji odbyło się wręczenie certyfikatów członkostwa w Polskiej Izbie Kolei. Do grona firm zrzeszonych dołączyły:
- Mikronika Sp. z o.o.
- In Energy Sp. z o.o.
- MMT IDEA Sp. z o.o. Sp. K.
- Fabryka Urządzeń Kolejowych Sp. z o.o.
- ELECTRIS Sp. z o. o. Sp. k.
Pierwszym prelegentem była Ewa Karasińska, Dyrektor Departamentu Projektów Kolejowych w Centrum Unijnych Projektów Transportowych, która otworzyła konferencję prezentacją „Komponent energetyczny w projektach kolejowych realizowanych ze środków UE”. Prelegentka podkreśliła znaczenie funduszy unijnych w realizacji inwestycji, które nie tylko modernizują sieć trakcyjną, ale również wspierają transformację energetyczną kolei. Karasińska dodała, że docelowo efektami rozbudowy infrastruktury kolejowej będzie poprawa połączeń między głównymi miastami Polski oraz zwiększenie dostępności transportu w Polsce Wschodniej. Dzięki temu skróci się czas przejazdu między ośrodkami wojewódzkimi, a podniesienie prędkości i maksymalnego nacisku osi do 221 kN pozwoli na bardziej efektywne i bezpieczne przewozy.
Zarządzanie energią i ecodriving były obszarami omówionymi przez Pawła Majkę, Dyrektora Oddziału Obrót i Zielona Kolej PGE Energetyka Kolejowa S.A., Piotra Wakułę, Dyrektora Biura Eksploatacyjno-Technicznego Kolei Mazowieckich oraz Witolda Bartnika, CEO Reds S.A., którzy przedstawili wyniki wdrożenia systemu SENSUM.
Piotr Wakuła:
– Od uruchomienia aplikacji, czyli od 1 maja 2025 r., do sierpnia br. obserwowano systematyczny wzrost oszczędności energii w ujęciu rok do roku. We wrześniu wskaźnik ten ustabilizował się. Oszczędności finansowe zostały obliczone na podstawie ilości zaoszczędzonej energii pomnożonej przez obowiązującą w bieżącym roku cenę energii. Dodatkowo odnotowano wzrost procentowy energii trakcyjnej rekuperowanej przez pojazdy.
Witold Bartnik dodał:
– Wpływ przekroczenia prędkości rozpędzania pojazdu na odcinku szlaku o 4 km/h powyżej minimalnej prędkości wystarczającej do realizacji rozkładu jazdy powoduje każdorazowo około 6,9 kWh dodatkowego zużycia energii. Natomiast wpływ wydłużenia jazdy z podtrzymaniem prędkości o 1 km powyżej pierwszego punktu, w którym możliwe jest przejście na jazdę bezprądową przy zachowaniu rozkładu jazdy, wynosi każdorazowo około 2 kWh dodatkowego zużycia energii.
Rozwiązania związane z systemem zasilania dla CPK streścił Marcin Kokoszka, Dyrektor Biura Portfela Technologicznego z Centralnego Portu Komunikacyjnego. Scharakteryzował on plany zasilania trakcyjnego 2×25 kV dla Kolei Dużych Prędkości. Zaznaczył, że w Polsce brak jest doświadczeń praktycznych z odbiorami asymetrycznymi. CPK przeprowadził zatem analizę asymetrii napięcia zasilającego, a wnioski wykazały, że w niektórych przypadkach możliwe jest skuteczne przeciwdziałanie asymetrii naturalnie występującej w KSE. Jednocześnie analiza potwierdziła, że przyłączenie biegunów GN transformatorów trakcyjnych „naprzemiennie” do faz KSE nie zawsze stanowi rozwiązanie optymalne.
Dodał również, że w stanach skrajnie niekorzystnych – obejmujących jednoczesne awarie w KSE i w systemie trakcyjnym – mogą występować chwilowe przekroczenia parametrów, jednak nie są one traktowane jako kryterialne. Szczegółowa analiza tych przypadków pozwoliła jednak na opracowanie skutecznych środków zaradczych, takich jak zmiana przypisania faz względem stanu normalnego w sytuacji awarii lub wyłączenia konkretnego transformatora trakcyjnego.
Michał Majka, Zastępca Dyrektora Biura Energetyki z PKP PLK S.A. zaprezentował innowacyjną diagnostykę sieci trakcyjnej, umożliwiającą wykrywanie usterek zanim spowodują przestoje. We wnioskach zaznaczył, że:
– Skuteczna prewencja w utrzymaniu urządzeń sieci trakcyjnej wymaga systematycznej diagnostyki, wykorzystującej wsparcie nowej technologii, regularnych przeglądów oraz szybkiego reagowania na oznaki zużycia elementów infrastruktury. W odróżnieniu od utrzymania reakcyjnego, podejście prewencyjne pozwala na minimalizację kosztów awarii i opóźnień, a także zwiększenie bezpieczeństwa i ciągłości ruchu kolejowego.
Instytut Kolejnictwa reprezentował dr inż. Artur Rojek, Kierownik Zakładu Elektroenergetyki, który omówił obowiązujące zapisy TSI Energia, które są załącznikiem do Rozporządzenia Komisji (UE) nr 1301/2014 z dnia 18 listopada 2014 r. w sprawie technicznych specyfikacji interoperacyjności podsystemu „Energia” systemu kolei w Unii.
W kolejnych prezentacjach partnerzy konferencji pokazali najnowsze rozwiązania. I tak Łukasz Malik, R&D Manager z Electris Sp. z o.o. Sp. k. skomentował izolowane busbary i szyny prądowe 2.0, zapewniające większą niezawodność. Streścił także inne aspekty działalności Spółki w tym montaż szaf sterowniczych i rozdzielnic czy usługi galwaniczne.
Bartłomiej Mazurek, Dyrektor Pionu Siemens Energy omówił moduł Bluemover dla rozdzielni WN. Z jednej strony wymienił wyzwania takie jak brak rozwiązania europejskiego w SE po przeniesieniu produkcji DTC do fabryki w Chinach. Z drugiej rozwiązania takie jak reaktywacja rozwiązania Simover przez lokalny zespół i dostosowanie ruchomej konstrukcji napędu, szafy sterowniczej, uziemiacza i systemu szyn zbiorczych.
Anna Kania – Strategic Account Manager Respect Energy S.A. scharakteryzowała strategie optymalizacji i wdrażania zielonej energii. Podkreśliła niewidzialne bariery transformacji. Zaznaczyła, że:
– Transformacja energetyczna kolei wymaga nie tylko inwestycji w odnawialne źródła, ale przede wszystkim racjonalnego zarządzania energią. Kluczowe kierunki działań to: szybka optymalizacja kosztów poprzez świadomy wybór strategii zakupu energii elektrycznej, modernizacja infrastruktury pomiarowej – w tym wymiana liczników na inteligentne, umożliwiające dokładny monitoring zużycia – oraz wdrażanie systemów rekuperacji energii hamowania. Nie można też pomijać aspektów dystrybucyjnych, które często stanowią barierę dla efektywnego przesyłu i wykorzystania energii z OZE.
Natomiast Andrzej Danak, Kierownik Zespołu Sprzedaży, Mikronika Sp. z o.o., omówił bezpieczne centra dyspozytorskie oparte na SCADA/ADMS. Wspomniał, że kluczowe wymagania dla infrastruktury systemów SCADA/ADMS to:
- separacja stref warstwy sterowania, warstwy pośredniczącej i warstwy użytkowników zewnętrznych;
- wydzielona sieć IT;
- wydzielona infrastruktura;
- dedykowane łącza dla SSIN (telemechaniki).
Bartosz Kowalczyk, Prezes Zarządu Ravity Sp. z o.o. streścił bezprzewodowy monitoring sieci trakcyjnej. Podkreślił, że monitoring charakteryzuje się wykrywaniem uszkodzeń oraz stanów awaryjnych, możliwością zastosowania zarówno w sieciach tramwajowych, jak i kolejowych, łatwą adaptacją do istniejących rozwiązań oraz niskim kosztem utrzymania.
Adam Załęski – Główny Specjalista Biura Energetyki z PKP Polskie Linie Kolejowe S.A., w prezentacji „Nowoczesne i efektywne rozwiązania w systemach elektrycznego ogrzewania rozjazdów” przedstawił etapy realizacji projektu:
- kalkulację zapotrzebowania na moc cieplną elementów grzejnych, badania termograficzne;
- opracowanie architektury systemu, modele numeryczne elementów regulacji mocy;
- zaprojektowanie i wykonanie prototypów urządzeń systemu ESAR;
- zabudowę i uruchomienie demonstratora w warunkach operacyjnych;
- badania eksploatacyjne systemu ESAR, ocena efektywności energetycznej.
Jarosław Kurek, Naczelnik Wydziału w Biurze Energetyki PKP Polskie Linie Kolejowe S.A w prezentacji „Nowe wymagania projektowania systemów EOR i oświetlenia zewnętrznego w PKP Polskie Linie Kolejowe S.A.” scharakteryzował wpływ na rynek nowych wymagań. Zaznaczył, że wymagana będzie wiedza i budowanie doświadczenia z zakresów związanych z informatyką, automatyką i telekomunikacją. Podkreślił również znaczenie konieczności realizacji bardziej szczegółowych projektów oraz utrzymania przekazywania plików konfiguracyjnych.
Arkadiusz Kasiński, Ekspert z PKP INTERCITY S.A. starał się odpowiedzieć na pytanie czy ekoDriving jest lekarstwem na efektywność energetyczną kolei?”
Zaznaczył:
– EkoDriving to długofalowe zaangażowanie organizacji w celu poprawy efektywności wykorzystania energii poprzez budowanie świadomości, pomiar zużycia, zarzadzanie i dążenie do realizacji celów wsparte rozwojem motywacji i kompetencji maszynistów oraz osób zaangażowanych w zakupy, planowanie i eksploatację taboru.
Ostatecznie uznał, że ekoDriving jest lekarstwem, jeśli spełni się kilka warunków takich jak:
- zastosowanie właściwych narzędzi do wykonywania pomiarów;
- zbieranie właściwych danych pomiarowych;
- systematyczne analizy dopasowane do potrzeb przewoźnika.
Ponadto należy rozszerzać wiedzę pomagającą podejmować spójne i strategiczne decyzje na poziomie kadry menadżerskiej i kadry wykonawczej oraz prowadzić analizę zgromadzonych danych pozwalających na obserwację problemów z różnych perspektyw np. względem maszynistów, składów pociągów, tras czy zdarzeń na szlaku.
Karolina Kucal, Kierownik Działu Projektów Mechanicznych w Power Engineering Transformatory Sp. z o.o. omawiając elementy budowy i wyposażenia transformatora średniej mocy jako niezbędne dane potrzebne do zaprojektowania części aktywnej transformatora wymieniła moc transformatora, napięcie transformatora, napięcie zwarcia, poziomy izolacji, sprawność transformatora, rodzaj układu chłodzenia oraz poziomy ciśnienia akustycznego.
Maciej Szaraniec, Ekspert ds. optymalizacji zasilania elektroenergetycznego z Biura Energetyki, PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. charakteryzując wdrożenie i rozwój Systemu Detekcji Stanów Awaryjnych Pantografów wymienił zalety automatycznego systemu DSAP.
Podkreślił, że:
– Automatyzacja monitorowania pantografów eliminuje konieczność nagłego zatrzymywania pociągów w celu przeprowadzenia kontroli. Dzięki temu, że system działa w czasie rzeczywistym, wysyła powiadomienia na podstawie analizy obrazów, co pozwala na szybką reakcję. Możliwe jest podjęcie działań zanim uszkodzenie pantografu doprowadzi do poważnej awarii pantografu lub sieci trakcyjnej.
Reprezentujący KUCA SP. Z O.O., Rafał Pestrak, Kierownik Działu Badawczo-Rozwojowego omawiając technologie wytwarzania ciężarów z siarkobetonu skomentował jego zalety w porównaniu do betonu tradycyjnego (wysoka wytrzymałość na ściskanie, brak konieczności pielęgnacji wodnej podczas dojrzewania, szybkie osiągnięcie pełnej wytrzymałości (do 12h), niska nasiąkliwość (do 0,6%) i wysoka odporność na mróz).
Marcin Hiltawski, Prezes Zarządu z MARBET WIL SP. Z O.O., podczas omawiania rozwiązań dla gospodarki o obiegu zamkniętym wspierających rozwój kolei w Polsce podkreślił, że otrzymany w technologii Sultech kompozyt charakteryzuje się interesującymi parametrami i jest idealny do zastosowań w infrastrukturze, drogowej, kolejowej i hydrotechnicznej.
Dodał ponadto, że takie rozwiązanie kierowane jest do wytwórców odpadów oraz firm zajmujących się ich zagospodarowaniem.
W kolejnej prezentacji dr inż. Robert Żelazny, Inspektor w PKP Polskie Linie Kolejowe S.A. IZ TARNOWSKIE GÓRY, zaprezentował innowacyjne elektryczne ogrzewanie rozjazdów kolejowych. dystrybucji ciepła.
Przedstawiciele Politechniki Łódzkiej, prof. dr hab. inż. Piotr Borkowski, dr inż. Michał Rodak, dr inż. Łukasz Nowak zaprezentowali wyłączanie zwarć w obwodach prądu stałego 3 kV jako rozwiązania kluczowe dla bezpieczeństwa i niezawodności zasilania.
Drugi dzień konferencji skupił się na panelu dyskusyjnym prowadzonym przez Janusza Kućmina, Członka Zarządu SIRTS z udziałem:
- Radosława Buraka-Romanowskiego (PKP PLK S.A.)
- Tomasza Besztaka (PGE Energetyka Kolejowa S.A.)
- Mirosława Balickiego (PKP Intercity S.A.)
- Marka Nitkowskiego (Koleje Wielkopolskie)
- Tomasza Niedzieli (Koleje Śląskie)
- Piotra Wakuły (Koleje Mazowieckie)
W trakcie debaty Radosław Burak‑Romanowski przedstawił nowoczesne metody diagnostyki sieci kolejowej, w tym wykorzystanie dronów i sztucznej inteligencji. Projekt realizowany jest wspólnie z Politechniką Warszawską oraz firmami Skysnap i Enprom w ramach programu BRIC. Obecnie trwają próbne loty dronów w Przasnyszu, które umożliwiają wykrywanie takich usterek, jak brakujące izolatory, przeciągnięte dźwignie, czy inne wady infrastruktury. Jak podkreślił dyrektor:
– Jak ustaliliśmy, że będziemy na pułapie kilkudziesięciu metrów, to nie stanowi to żadnego zagrożenia.
Tomasz Besztak zaprezentował ambitne plany inwestycyjne PGE Energetyka Kolejowa S.A. na lata 2026–2031, przewidujące ponad 6,2 mld zł na modernizację infrastruktury – w tym budowę i modernizację ok. 150 podstacji, kablowanie setek kilometrów linii oraz rozwój magazynów energii zapewniających stabilność napięcia. Jak zaznaczył prezes:
– Już dzisiaj ogłoszony jest tak zwany system kwalifikowanych wykonawców. Zapraszamy chętnie wykonawców – dużo będzie do roboty.
Nowe inwestycje mają zwiększyć niezawodność sieci, ograniczyć awaryjność i wspierać zieloną transformację kolei.
Dyrektor Piotr Wakuła z Kolei Mazowieckich zwrócił uwagę na oszczędności energetyczne osiągane dzięki rekuperacji i systemowi SENSUM. Dzięki nowoczesnym pojazdom odzysk energii wzrósł z 22% w 2019 r. do 32% obecnie. Jak mówił:
– To jest dobre narzędzie do poprawy techniki jazdy maszynistów, do wykorzystywania profilu trasy, a tym samym do oszczędzania energii i przynosi wymierne efekty.
Ponadto nowoczesny tabor zwiększa komfort podróży i pozwala lepiej wykorzystać infrastrukturę energetyczną, szczególnie w ruchliwych obszarach jak Warszawski Węzeł Kolejowy.
Prezes Marek Nitkowski z Kolei Wielkopolskich podkreślił, że ekodriving staje się w jego spółce standardem. „Naszym zdaniem w ten system wchodzi człowiek, wchodzi pojazd i wchodzi całe otoczenie” – powiedział, opisując opracowany przez instruktorów elementarz „Ekodriving okiem maszynisty”, obejmujący fazy startu, jazdy, hamowania i postoju. Wdrożenie tych zasad oraz usprawnień organizacyjnych przyniosło Kolejom Wielkopolskim oszczędności rzędu 2 mln zł w 2024 r. Prezes Nitkowski zapowiedział, że wkrótce ogłoszone zostanie postępowanie na system elektroniczny wspierający ekodriving, który będzie analizował technikę jazdy maszynistów i nagradzał najbardziej efektywne zachowania.
Mirosław Balicki z PKP Intercity wskazał, że w przypadku przewoźnika dalekobieżnego ekodriving musi być integrowany z innymi systemami operacyjnymi.
– Nasza idea jest taka, że ekodriving jest systemem, który musi być zintegrowany z innymi systemami w naszej organizacji, które pokazują nam rzeczywistą ilość zużycia energii – wyjaśnił.
Według niego ważne jest uwzględnianie zajętości pociągu, długości przystanków oraz numerów składów, by generować precyzyjne raporty i optymalizować koszty energii. Balicki podkreślił, że wdrożenie systemu to proces technologiczny i kulturowy, zależny od współpracy wszystkich działów spółki i traktuje oszczędzanie energii jako strategiczny element działalności PKP Intercity.
Natomiast Tomasz Niedziela z Kolei Śląskich opowiedział m.in., że w Spółce stoją przed wyzwaniem wynikającym z posiadania kilkunastu różnych typów pojazdów. Tak duże zróżnicowanie utrudnia utrzymanie taboru, podnosi koszty i obniża komfort zarówno dla pasażerów, jak i pracowników. W dłuższej perspektywie dążymy do standaryzacji oraz wdrażania nowoczesnych technologii, w tym rozwiązań autonomicznych, które zwiększą bezpieczeństwo i efektywność.
XIV Konferencja „Energetyka na Kolei” pokazała, że polska kolej staje się coraz bardziej energooszczędna i nowoczesna. Prezentowane projekty i wdrożenia wskazują, że transformacja energetyczna nie ogranicza się jedynie do wymiany infrastruktury, lecz obejmuje także inteligentne systemy zarządzania energią, prewencyjną diagnostykę i optymalizację zużycia energii w codziennej eksploatacji.
Uczestnicy podkreślali rolę funduszy unijnych, innowacyjnych technologii oraz współpracy między przewoźnikami, firmami technologicznymi i instytucjami badawczymi. Wspólnie tworzone rozwiązania – od systemów SCADA/ADMS, przez monitoring sieci trakcyjnej, po nowoczesne ogrzewanie rozjazdów i transformatorów – realnie przyczyniają się do poprawy efektywności energetycznej i bezpieczeństwa ruchu kolejowego.
Konferencja potwierdziła również, że polska kolej aktywnie odpowiada na wyzwania związane z zieloną transformacją. Wiedza, wymiana doświadczeń i innowacyjne rozwiązania technologiczne umożliwiają realizację celów zrównoważonego transportu, zwiększając konkurencyjność kolei na tle innych środków transportu.
ZACHĘCAMY DO WZIĘCIA UDZIAŁU W ANKIECIE:
